Trudno wyobrazić sobie Libiąż bez kopalni Janina. A jednak! Do 2050 roku Polska musi osiągnąć neutralność klimatyczną. To oznacza odejście od gospodarki wysokoemisyjnej opartej na węglu. Skutki transformacji odczują nie tylko zatrudnieni w górnictwie mieszkańcy, ale także ich żony, córki, siostry… Jak się na to przygotować?

Małopolska, jako jeden z 7 regionów UE, została wybrana do realizacji projektu START. Zarząd województwa wskazał 4 projekty, które mają szansę pozyskać dofinansowanie ze środków Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji na zintegrowane działania z zakresu ochrony środowiska, zapewnienie lokalnego ładu energetycznego i stworzenie nowych, trwałych miejsc pracy. Koordynatorem i współautorem dwóch z nich jest Libiąż. Gmina otrzymała pomoc techniczną w sumie dla dwóch wyłonionych projektów Jeden z nich dotyczy inwestycji w zasoby ludzkie, a drugi m.in. inwestycji w infrastrukturę OZE rewitalizacji terenów poprzemysłowych. 

Trzeba się przygotować

Przy wsparciu ekspertów inicjatywy START unijnej Platformy Regionów Węglowych w Transformacji w Libiążu odbyły się warsztaty hybrydowe dotyczące miejsca i roli kobiet wobec wyzwań transformacji energetycznej pod hasłem „Mamy moc, by zmienić przyszłość”. Jagoda Gregulska i Ewelina Wołosik szczegółowo wyjaśniły, jakie wyzwania czekają przed górniczymi gminami, takimi jak Libiąż, i jak w przygotowaniu się do przemian może pomóc Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji. Gmina ma szansę pozyskać fundusze unijne na łagodzenie skutków zmian związanych z odejściem od gospodarki węglowej.

– Warsztaty w Libiążu to bardzo innowacyjne działanie. Raport z wnioskami z dzisiejszego spotkania przekażemy do Komisji Europejskiej. Do tej pory nikt nie zastanawiał się nad rolą i miejscem kobiet w transformacji. A przecież one też odczują jej skutki – podkreślała Jagoda Gregulska z Inicjatywy START.  

W transformacji największy nacisk kładzie się na pomoc górnikom i mężczyznom zatrudnianym w spółkach około kopalnianych. Fundusz Sprawiedliwej Transformacji przewiduje dla nich odprawy i pieniądze na kursy czy szkolenia umożliwiające przekwalifikowanie się. A co z paniami? W jakich zawodach należy już dziś kształcić przyszłe pokolenia kobiet w gminie Libiąż, by nie miały problemu ze znalezieniem pracy?

Uczestniczki spotkania zgodnie stwierdziły, że należy uświadamiać młodym dziewczętom i ich rodzicom, zwłaszcza matkom, że najbardziej pożądane na rynku pracy są zawody techniczne. To jest przyszłość. Nic nie stoi na przeszkodzie, by kobiety obsługiwały instalacje OZE czy zajmowały się ich montażem, zostawały inżynierami, projektantami, pracowały w nowych technologiach czy innowacyjnych biznesach.

Nie ma odwrotu

– Odejście od górnictwa to będzie szok. Zwłaszcza dla takich gmin jak Libiąż, które gospodarkę opierają głównie na kopalni. W wielu rodzinach są tradycje górnicze. Wielu mieszkańców jest przekonanych, że kopalnia „Janina” będzie istnieć zawsze, a to nieprawda. Niezależnie od tego, że ten zakład jest planowany do zamknięcia dopiero w 2049 roku, tak naprawdę nie wiemy, kiedy to się stanie. Faktem jest, że Polska musi osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 roku i odejść od węgla. Trzeba się do tego dobrze przygotować, by nie przespać tematu. Musimy o tym mieszkańców informować – tłumaczył burmistrz Libiąża Jacek Latko.

Lokalny rynek pracy uzależniony jest od kopalni, a transformacja dotknie osoby w wieku produkcyjnym. Skutki dla mieszkańców to nie tylko wzrost bezrobocia, ale także ryzyko utraty funkcji miejskich przez Libiąż, czy mniejsze wpływy do budżetu z podatków i opłat, a więc mniejsze pieniądze na inwestycje i wydatki bieżące. Jak temu zapobiec?

– U nas nadal pokutuje przekonanie, że zawód jest dany raz na zawsze, tak jak miejsce pracy. Tymczasem wszystko się zmienia. W ciągu całego życia Finowie aż 5 razy zmieniają zawód – zauważa Jagoda Gregulska.

Dlatego tak istotna jest kwestia kształcenia się przez całe życie, zdobywanie nowych kwalifikacji i umiejętności. Mieszkańcy na przykładzie społeczeństw zachodnich, które przeszły transformację, mogą zobaczyć, że zawód nie jest dany raz na zawsze. Tak jak posada, którą dzisiaj mają.

Szkoci dali radę

O dobrych przykładach transformacji mówiła  Andrea  Broughton z Inicjatywy START, która połączyła się z uczestnikami libiąskich warsztatów zdalnie. Jednym z krajów, który dobrze poradził sobie z tym tematem jest Szkocja.

Z kolei Monika Sadkowska z WFF Polska omówiła temat związany z rozwijaniem lokalnych ekonomii w drodze do neutralności klimatycznej. Przyznała także, że nadal negocjowane są szczegóły Krajowego Planu Transformacji i tego, do których regionów w Polsce trafią pieniądze z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Choć samorządowcy i władze województwa małopolskiego robią wszystko, by wsparcie otrzymała także Małopolska Zachodnia (w tym gmina Libiąż), nie jest to jeszcze przesądzone.

A bez pieniędzy Funduszu ST nie uda się złagodzić społeczno-gospodarczych skutków transformacji energetycznej w gminach górniczych. Przygotowanie atrakcyjnych terenów inwestycyjnych, by przyciągnąć inwestorów i stworzyć nowe, alternatywne dla kopalni miejsca pracy, wymaga sporych nakładów finansowych. Samorządy ich nie mają.  

Co dalej?

Mimo to uczestnicy spotkania wśród których byli przedstawiciele libiąskich jednostek organizacyjnych i stowarzyszeń, mieszkańcy gminy, a także reprezentanci Fundacji Inteligentna Małopolska w Krakowie, Agencji Rozwoju Małopolski Zachodniej, spółki Tauron Polska Energia, Powiatowego Urzędu Pracy w Chrzanowie, Społecznej Szkoły Zarządzania i Handlu w Oświęcimiu – nie zamierzają się poddawać.  Planują utworzenie roboczej grupy ds. sprawiedliwej transformacji, która nadal będzie zajmować się tym tematem. Efektem prac ma być przygotowanie konkretnych projektów, które mają szansę na dofinansowanie unijne.

– Zorganizowane w Libiążu warsztaty to strzał w dziesiątkę. Cieszymy się, że unijni eksperci Inicjatywy START uznali ideę za innowacyjność. Działania te jako modelowe i uniwersalne –mogą zostać zaimplementowane z powodzeniem w innych samorządach – tłumaczyła Magdalena Kozak, kierownik wydziału Rozwoju, Bezpieczeństwa i Cyfryzacji UM w Libiążu.

Warsztatom towarzyszył mobilny FABLAB zorganizowany przez Fundację Inteligentna Małopolska, w którym dzieci uczestniczek mogły zapoznać się z techniką wydruku 3D.